Subiektywne aspekty znaczenia w przekładzie naukowym z perspektywy językoznawstwa kognitywnego: badania wstępne z wykorzystaniem korpusu równoległego „jeden do wielu” na przykładzie tłumaczenia angielsko-polskiego

Projekt badawczy zrealizowany przez dr. Łukasza Wiraszkę w ramach konkursu Miniatura 3, organizowanego przez Narodowe Centrum Nauki, nr grantu 2019/03/X/HS2/00290

Teksty naukowe kojarzą się zwykle z trudnymi terminami i długimi, skomplikowanymi zdaniami, których celem jest precyzyjne i obiektywne przedstawienie faktów. Tymczasem coraz więcej badań pokazuje, że różne elementy tekstu naukowego nie odnoszą się bezpośrednio do faktów i ustaleń naukowych, lecz wyrażają sposób, w jaki widzi je autor tekstu, czyli naukowiec. Elementy te możemy więc nazwać „subiektywnymi”. Co ciekawe, okazuje się, że te subiektywne elementy mają nierzadko sprawić, by to, co jest w tekście opisywane, było dla czytelnika bardziej przekonujące. I tu pojawia się pytanie: co się z nimi dzieje w tłumaczeniu z jednego języka na drugi? Zawodowi tłumacze tekstów naukowych prawdopodobnie przywiązują dużą wagę do odkryć, zjawisk i faktów opisywanych w tłumaczeniach – ale czy równie uważnie podchodzą do tłumaczenia elementów subiektywnych?

Aby się o tym przekonać dr Łukasz Wiraszka przeprowadził eksperyment, w ramach którego pięcioro zawodowych tłumaczy wykonało polskie tłumaczenie tego samego tekstu naukowego w języku angielskim. Założenie było proste: „obiektywna” treść tych tłumaczeń powinna być taka sama. Ale czy różne tłumaczenia będą przedstawiać tę treść w ten sam sposób czy też może będą różnić się między sobą, jeśli chodzi o sposób jej subiektywnego przedstawienia?

Wyniki językoznawczych badań nad pozyskanymi tłumaczeniami potwierdziły przypuszczenia: w licznych przypadkach poszczególne tłumaczenia odbiegały od oryginału i różniły się między sobą pod względem ujęcia opisywanych faktów i tez naukowych. Niektóre z dokonanych przez tłumaczy zmian były stosunkowo mało istotne, np. uwydatnienie jakiegoś szczegółu czy wprowadzenie do tłumaczenia odcienia znaczeniowego nieobecnego w oryginale. Jednakże inne okazały się już bardziej poważne, np. ukazanie jako bezspornego faktu czegoś, co w tekście oryginalnym przedstawione było jedynie jako hipoteza. Wniosek z tego jeden: w badaniach nad tłumaczeniem warto zwrócić uwagę na pewne „szczegóły”, którymi do tej pory zajmowano się głównie w badaniach nad przekładem literatury. Potwierdza się ponadto stara prawda: ilu tłumaczy, tyle (różnych!) tłumaczeń. Dotyczy to również tłumaczenia tekstów naukowych.